কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা বনাম বৌদ্ধিক অক্ষমতা

বিশ্ববিখ্যাত বিজ্ঞানী প্ৰয়াত ষ্টিফেন হকিং যাৰ বাবেই কৃষ্ণগহ্বৰ সন্দৰ্ভত আজি ইমানখিনি অধ্যয়ন সম্ভৱ হৈ উঠিছে সেই গৰাকী বিজ্ঞানীক এটা প্ৰজন্মই কেৱল হুইল ছেয়াৰতে দেখিলে । মটৰ নিউৰন ৰোগত আক্ৰান্ত হৈ বিজ্ঞানীগৰাকীয়ে হেৰুৱাই পেলাইছিল নিজ দেহৰ স্নায়ুৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ । যাৰ বাবে প্ৰথমে এখন হাতৰ সহায়ত মানুহৰ সৈতে যোগাযোগ কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা হকিঙে সৰ্বশেষত কেৱল নিজৰ থুতৰিটোৰ সহায়তহে যোগাযোগ কৰিছিল । কিন্তু কেনেকৈ সম্ভৱ নিজৰ থুতৰিৰ জৰিয়তে যোগাযোগ কৰা ?

এই ক্ষেত্ৰত হকিংছক সহায় কৰিছিল এ চি এ টি নামৰ এক প্ৰ'গ্ৰামে । যাৰ অৰ্থ হৈছে এচিষ্টিভ কন্টেক্সট এৱেৰ টুলকিট অৰ্থাৎ "সহায়ক প্ৰসংগ সচেতন সঁজুলি" । এই সঁজুলিৰ জৰিয়তে ষ্টিফেন হকিঙে এক মিনিটত ৬ টা পৰ্যন্ত শব্দ লিখিব অথবা ক'ব পাৰিছিল ।

একদৰেই বিশ্ব বিখ্যাত চিত্ৰকৰ ফ্ৰিডা কাহলো যি অতি কম বয়সৰ পৰাই প'লিঅ' ৰোগত আক্ৰান্ত হৈছিল আৰু জীৱনৰ অধিক কাল ৰোগত কোঙা হৈ বিচনাতেই আছিল । তাৰ পাছতো ফ্ৰিডা আজি বিশ্বৰ শ্ৰেষ্ঠ চিত্ৰশিল্পী সকলৰ অন্যতম । মটৰ নিউৰনত আক্ৰান্ত হৈ নিজৰ কোকিলকন্ঠ হেৰুৱাই পেলাইছিল অসমৰেই চিৰনমস্য সংগীত শিল্পী দীপালী বৰঠাকুৰে ।

কিন্তু এওঁলোক হৈছে সমাজৰ আদৰণীয়, নমস্য ব্যক্তিসত্বা । ষ্টিফেন হকিঙে এক মিনিটত কেৱল ৬টাকৈ শব্দ কোৱাৰ পাছতো তেওঁৰ ভাষণ শুনিবলৈ ঘন্টাৰ পাছত ঘন্টা অপেক্ষা কৰিছিল হেজাৰ হেজাৰ লোকে । ফ্ৰিডা কাহলোৰ এখন এখন পেইন্টিং বিক্ৰী হৈছিল লাখ লাখ টকাত । একেদৰেই দীপালী বৰঠাকুৰে গান গাব পৰা ক্ষমতা হেৰুৱাই পেলালেও "নাইটিংগেল অৱ আসাম" বুলি আজিও খ্যাত শিল্পী গৰাকী ।

আনহাতে, এইবোৰ হৈছে মূলত : শাৰীৰিক অক্ষমতা । এই অক্ষমতাই খুৱ নগন্যসংখ্যক ব্যক্তিৰহে বৌদ্ধিক দৌৰত প্ৰভাৱ পেলোৱা দেখা যায় । সাধাৰণতে শাৰীৰিক অক্ষমতা থকাৰ পাছতো আন কোনো এক ক্ষেত্ৰত ব্যক্তি এগৰাকী সফল হ'ব পাৰে নিজৰ বৌদ্ধিক ক্ষমতাৰ বলত ।

একে সময়তেই কিন্তু আন এক সমস্যাই জুৰুলা কৰি গৈছে দেশক, সমাজক । সেইয়া হৈছে ইন্টেলেকছুৱেল ডিজেবিলিটি অথবা বৌদ্ধিক অক্ষমতা । যি সময়ত শাৰীৰিক ক্ষেত্ৰত বিশেষভাৱে সক্ষম সকলৰ বাবে বিভিন্ন পদক্ষেপ চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰিছে সেই একেই সময়ত কিন্তু বৌদ্ধিকভাৱে অক্ষম লোকসকলৰ বাবে লোৱা হোৱা নাই তেনে কোনো উল্লেখযোগ্য পদক্ষেপ ।

ইয়াৰ একেবাৰে তৃণমূল পৰ্যায়ৰ কাৰণটো হৈছে তথ্যভিত্তিক অধ্যয়ণৰ অভাৱ । বৌদ্ধিক অক্ষমতাত ভোগা এগৰাকী ব্যক্তিয়ে সাধাৰণতে দৈনন্দিন কাম-কাজত হোৱা অসুবিধাসমূহৰ পৰা আৰম্ভ হয় সমস্যাৰ । কিন্তু একে সময়তেই হয়তো ব্যক্তি গৰাকী ভুগি থাকিব পাৰে আন কোনো ৰোগ যেনে ডাউন ছিন্দ্ৰম, অ'টিজিম আদিত । এই সকলোতেই বৌদ্ধিক অক্ষমতাই দেখা দিয়াৰ ওপৰিও প্ৰত্যেকটিৰেই আছে নিজা নিজা লক্ষণ । সামগ্ৰিকভাৱে দেখাত একে যেন লাগিলেও পৃথক এই সমূহ । অৱশ্যে শ্ল' লাৰ্নিংৰ ক্ষেত্ৰত সংপৃক্ত ইটো আনটোৰ সৈতে ।

এইসকল শিশু বা ব্যক্তিৰ সৈতে যোগাযোগৰ প্ৰক্ৰিয়াটো বহু ক্ষেত্ৰত সৰল আনহাতে বহু ক্ষেত্ৰত কঠিন । শ্ল' লাৰ্নিং অথবা বৌদ্ধিক অক্ষমতাৰ বাবে এওঁলোকৰ যিকোনো কথা অথবা বিষয় এটা অনুধাৱন কৰা প্ৰক্ৰিয়াটোও হ'ব আন সকলতকৈ পৃথক । এওঁলোকৰ শব্দ ভাণ্ডাৰৰ পৰিসৰ হ'ব সীমাবদ্ধ । এওঁলোকৰ বাবে ব্যক্তি স্বাধীনতা অথবা আত্মনিৰ্ভৰশীলতাৰ সংজ্ঞাও হ'ব পৃথক ।

যি সময়ত ষ্টিফেন হকিঙৰ বাবে কৃষ্ণ গহ্বৰৰ আৱিষ্কাৰ আছিল সফলতা, সেই সময়তেই হয়তো দীপালী বৰঠাকুৰৰ বাবে হয়তো পুৱাৰ জলপান নিজে গ্ৰহণ কৰাও হয়তো হৈছিল আত্মনিৰ্ভৰশীলতা । কিন্তু দুয়োগৰাকী নমস্য ব্যক্তিয়েই আক্ৰান্ত আছিল একেটা ৰোগতেই । কঠোৰ যেন শুনিলেও ব্যক্তি সাপেক্ষে আত্মনিৰ্ভৰশীলতাৰ সংজ্ঞা যে সলনি হয় তাৰেই এইয়া চূড়ান্ত নিদৰ্শন ।

সেই একেই পৰিক্ৰমাৰ মাজেৰে যাব লাগে বৌদ্ধিকভাৱে অক্ষম লোকসকলেও । চৌদিশে এখন প্ৰতিযোগিতা, নিজক প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ । তাৰ মাজত বিভিন্ন কাৰণবশত : একাংশ লোক সমগ্ৰ জীৱন এই প্ৰতিযোগিতাৰ পৰা বাহিৰ হৈ যায় বৌদ্ধিক অক্ষমতাৰ বাবে ।

ভাৰতৰ দৰে এখন উন্নয়ণশীল দেশত বহু ক্ষেত্ৰত নাগৰিকসকল আৱেগ সৰ্বস্ব । যাৰ বাবেই হয়তো এই সকল লোকক আমি কোনোদিনেই সমাজৰ বোজা ৰূপে গণ্য কৰা নাই । এওঁলোকো মানুহ, আমাৰ দৰেই । জীৱন জীয়াই থকাৰ অধিকাৰ এওঁলোকৰো আছে । তেন্তে এওঁলোকৰ বাবে চৰকাৰে কোনো বিশেষ পদক্ষেপ ল'ব নে কাহানিবা ?

কিন্তু প্ৰতিযোগিতাৰ যি এই দৌৰ, সেই দৌৰত হয়তো অদূৰ ভৱিষ্যতে আৱেগ হেৰুৱাই পেলাব মানৱ সমাজে, যাৰ লক্ষণ এতিয়াই কিছু পৰিমাণে পৰিস্ফূত হৈছে । নিজৰ সময়, ধন ব্যয় কৰি সমাজৰ উন্নতিৰ কাম কৰিবলৈ কোনো আগুৱাই আহিব নে ? যদি তেনে নহয়, তেন্তে এই সকল লোক যি বহু ক্ষেত্ৰত আজিও নিজৰ অভিভাৱক, ভাতৃ-ভগ্নীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল, তেওঁলোকৰ কাইলৈ কি হ'ব ?

কোনো পূঁজিপতিয়ে হয়তো মানৱতাৰ খাতিৰত এখন দুখন বিদ্যালয় অথবা তেনে কোনো কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰিব পাৰে সমগ্ৰ দেশত কিন্তু ই সামগ্ৰিকভাৱে সকলোকে ঢুকি পোৱা যেন লাগিলেও প্ৰকৃততে সেইয়া সম্ভৱ হৈ উঠিব নে ?

আনহাতে, এই ক্ষেত্ৰত আটাইতকৈ স্পৰ্শকাতৰ বিষয়টো হৈছে বৌদ্ধিক অথবা শাৰীৰিকভাৱে অক্ষম সকলৰ বাবে আমি দি লোৱা বিশেষণ সমূহ । এইসকলো লোকক আমাৰ সংবেদনশীল সমাজে শাৰীৰিকভাৱে অক্ষম অথবা বৌদ্ধিকভাৱে অক্ষমৰ ঠাইত সম্বোধন কৰে বিশেষভাৱে সক্ষম অথবা দি্যাংগ বুলি । ই প্ৰকৃততে বৰ্হিদেশৰ বাবে এক ৰোমান্টিকতাবাদ হে । আন ৰোগৰ দৰে এই সমূহো যে ৰোগহে সেই কথা যেন আজিও স্বীকাৰ কৰিব পৰা নাই দেশে যাৰ বাবে এনে বিশেষ সম্বোধনৰ আৱিষ্কাৰ কৰিব লগীয়া হৈছে ।

উল্লেখনীয় যে, এনে ধৰণৰ বিশেষনসমূহ উন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহত আকৌ বৰ্জিত । কাৰণ সেই দেশ সমূহৰ লোকসকলে এই ৰোগ সমূহক স্বীকাৰ কৰি ইয়াৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ মান্তি হৈছে বহু ক্ষেত্ৰত । যাৰ বাবে তেনে দেশ সমূহত প্ৰয়োজন নহয় এনে বিশেষণৰ । কিন্তু ভাৰতত সেই কথা সম্ভৱ হৈ উঠা নাই অথবা উঠিব দিয়া হোৱা নাই বহু কাৰণত । ক'ৰ'বাত নহয় ক'ৰ'বাত এনে বিশেষণেৰে আমি সেই সকল লোকক সম্বোধন কৰোতে তেওঁলোক যে আমাতকৈ বহু পৰিমাণে পৃথক সেই কথা যে আমি অস্বীকাৰ কৰিছো তেনে এক মানসিকতা হে প্ৰতিফলিত হৈছে ।

এই ক্ষেত্ৰত আমাক সহায় কৰিব পাৰিবনে কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই ? বৌদ্ধিক অক্ষমতাত ভূগি থকা লোকসকলৰ সৈতে কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ জৰিয়তে যোগাযোগ স্থাপন কৰাত ভৱিষ্যতে সফল হ'ব নেকি মানৱ সমাজ ? যিদৰে প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত ষ্টিফেন হকিঙৰ সৈতে সফল হৈছিল এ চি এ টি । তেনেদৰেই এইসকল লোকৰ স্নায়ু উত্তেজনা, হৃদকম্পন আদিৰ সহায়ত অধ্যয়ণ কৰিব পৰা যায় নেকি ভৱিষ্যতে যাতে সমাজত নিত্য নৈমিত্তিক কাম-কাজত প্ৰয়োজনীয় ভাষাৰ ক্ষেত্ৰত থকা শব্দ ভাণ্ডাৰৰ সীমাবদ্ধতা অতিক্ৰম কৰি সুকলমে এইসকল লোকে দৈনন্দিন কাম-কাজ চলাই যাব পাৰে ?

এতিয়‍া বিশ্বত কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ দৌৰ চলিছে । প্ৰতিদিনেই আৰ্টিফিছিয়েল ইন্টেলিজেঞ্চৰ ন ন সংশোধন অথবা আৱিষ্কাৰে সমগ্ৰ বিষয়টিকে এক নতুন পৰ্যায়লৈ লৈ গৈছে । এতিয়া এই কৃত্ৰিম বৌদ্ধিমতাৰ জৰিয়তে ছবি আকিব পাৰি, ৰচনা লিখাব পাৰি, কথা কোৱাব পাৰি, গান গোৱাব পাৰি । কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ সহায়ত ৰব'ট এটাক নচুৱাব পাৰি, দৌৰাব পাৰি, সকলো আদেশ পালন কৰোৱাব পাৰি । মুঠতে মানুহে কৰিব পৰা বহু কাম একে ধৰণেই কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ জৰিয়তে কৰিব পৰা যায় ।

কিন্তু এই আৰ্টিফিছিয়েল ইন্টেলিজেঞ্চৰ বাবে প্ৰয়োজন হ'ব এক বিশাল পৰিষৰৰ অধ্যয়ণৰ, য'ত থাকিব মনোবিজ্ঞানী, স্নায়ুবিজ্ঞানীৰ পৰা আৰম্ভ কৰি সমাজতত্ত্ব বিশেষজ্ঞৰ লৈকে । এই প্ৰতিবেদন তাৰ এক থূল-মূল আভাষ হে, এক বিশাল সমস্যাৰ ওপৰত বিহংগম দৃষ্টি । ইয়াৰ বাবে ভৱিষ্যতে প্ৰয়োজন হ'ব সূক্ষ্ম অধ্যয়ণৰ ।